به گزارش گاهان نیوز؛ محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد در یونسکو ثبت جهانی شد.رضا صالحی‌امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت: «دره‌ خرم‌آباد نه‌تنها واجد ارزش‌های تاریخی است، بلکه بر پایه داده‌های علمی حاصل از آزمایش‌های کربن ۱۴ و دیگر شیوه‌های تحلیل پیشرفته در معتبرترین آزمایشگاه‌های بین‌المللی، به‌عنوان اولین زیستگاه اثبات‌شده بشر در جهان معرفی شده است.»
صالحی‌امیری، محوطه‌های پیش از تاریخ «دره‌ خرم‌آباد» را از معدود نقاطی دانست که چرخه کامل تحول انسان از دوران پارینه‌سنگی تا عصر آهن را مستند می‌کند و گفت: «معنای تمدنی نهفته در لایه‌های خاک و سنگ این منطقه، گواهی زنده بر نقش تعیین‌کننده ایران در شکل‌گیری هویت و تاریخ جهانی انسان است.»

دستاورد بزرگ باستان شناسی
فریدون بیگلری، رئیس بخش پارینه‌سنگی موزه ملی ایران که در فرآیند ثبت جهانی مکان‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد در فهرست میراث جهانی یونسکو مشارکت فعال داشته و اخیراً کاوش‌های باستان‌شناسی در غار قمری (یکی از محوطه‌های کلیدی این دره) را هدایت کرده، در ارزیابی این رویداد به «ایران» گفت: «ثبت جهانی این مجموعه غار و پناهگاه، نه‌تنها اولین مورد از ثبت جهانی یک مجموعه مکان عمدتاً پارینه‌سنگی ایران در سطح جهانی است، بلکه دستاوردی بزرگ برای باستان‌شناسی پارینه سنگی به شمار می‌رود.»  وی با تأکید بر ارزش علمی این مجموعه، افزود: «هر پنج غار و پناهگاه صخره‌ای این مجموعه، علاوه بر آثار دوره‌های پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی و همچنین دوره‌های متأخرتر، شواهد مستندی از استقرار انسان در دوره پارینه‌سنگی میانه ارائه داده‌اند. کاوش‌های انجام شده در این مکان‌ها اطلاعات مهمی درباره شیوه‌های زندگی نئاندرتال‌ها، از جمله فرهنگ مادی و معیشت آنها ارائه کرده‌اند و تداوم این پژوهش‌ها می‌تواند حتی سرنخ‌هایی از تعاملات احتمالی انسان‌های نئاندرتال با انسان‌های مدرن اولیه را در این دره به دست دهد.»
بیگلری همچنین با تأکید بر اهمیت حفاظت مؤثر از این میراث شکننده، اقدامات اخیر در استان لرستان را نمونه‌ای موفق از حفاظت پیشگیرانه در سطح کشور دانست و اظهار کرد: «استان لرستان، بویژه در حوزه حفاظت از میراث پارینه‌سنگی، گام‌های مهمی برداشته است. نصب نرده‌های حفاظتی در چهار غار مهم دره خرم‌آباد و تعیین عرصه و حریم قانونی آنها، نه‌تنها به صیانت از این آرشیوهای ده‌ها هزار ساله کمک می‌کند، بلکه زمینه مناسبی برای انجام پژوهش‌های علمی بیشتر و معرفی بهتر آنها به عموم را فراهم کرده است.»
او تأکید کرد: «در مجموع ثبت این مکان‌ها در میراث جهانی یونسکو تأکید مجددی بر نقش کلیدی دره خرم‌آباد در درک یکی از مهم‌ترین فصل‌های تاریخ بشر در ایران و جهان است و جا دارد در اینجا به تمامی دست‌اندرکاران این کار فرهنگی سترگ در وزارت میراث فرهنگی، خصوصاً همکارانم در اداره‌کل میراث فرهنگی استان لرستان از جمله دکتر عطا حسن‌پور مدیرکل استان و باستان‌شناس بنام صمیمانه دست‌ مریزاد بگویم.»

تاریخ مشترک بشریت
دکتر سونیا شیدرنگ، باستان‌شناس، متخصص  دوران پارینه‌سنگی و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، با اشاره به ثبت جهانی مکان‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد، این موفقیت را حاصل دهه‌ها پژوهش میدانی و همکاری مستمر میان نهادهای علمی داخلی و بین‌المللی دانست. به گفته او، این دستاورد نه‌فقط دستاوردی ملی، بلکه گامی مهم در معرفی سهم ایران در تاریخ تکامل بشر است.
در میان محوطه‌های پارینه‌سنگی این دره، که غارهای یافته، قمری، کلدر، کنجی، گیلوران و پناهگاه صخره‌ای گر ارجنه را در‌بر‌می‌گیرد، غار یافته جایگاه ویژه‌ای دارد. شواهد به‌دست‌آمده از این غار، بویژه ابزارهای سنگی و آثار نمادین، درک ما را از توالی فرهنگی برادوستی ( قدیمی‌ترین فرهنگ پارینه سنگی جدید در کوهپایه‌های زاگرس است.این واژه را اولین بار سولکی در ۱۳۳۶ ش، پس از حفاری غار شانیدر در کوه‌های برادوست (در کردستان یا شمال عراق، رَواندوز) به کاربرد) در زاگرس ــ بین حدود ۲۵ تا ۴۰ هزار سال پیش- به‌طور بنیادی تغییر داده‌اند. کشف نمونه‌های کم‌نظیری همچون زیورآلات صدفی، دندان سوراخ‌شده گوزن و آویزهایی از هماتیت، در شناخت لایه‌های فرهنگی و معنایی این دوران نقش تعیین‌کننده داشته‌اند و ارزش جهانی این محوطه را برجسته می‌کنند.
دکتر شیدرنگ تأکید کرد، یافته‌های دره خرم‌آباد، هنگامی که در چشم‌انداز جهانی خاستگاه و پراکَنش انسان مدرن قرار می‌گیرند، با معیارهای یونسکو در زمینه «ارزش برجسته جهانی» به‌روشنی انطباق دارند. غار یافته با ارائه قدیمی‌ترین شواهد از رفتارهای نمادین انسان مدرن، غار کلدر با نشانه‌هایی از هر دو دوره پارینه‌سنگی میانی و جدید و غار قمری با لایه‌هایی از حضور نئاندرتال‌ها و جامعه‌های دامدار عصر مس‌سنگی، به ‌عنوان محوطه‌هایی کلیدی در بازسازی سیر تحولات انسانی در جنوب غرب آسیا مطرح‌اند. او افزود: «این مجموعه‌ها شواهدی استثنایی از پیچیدگی شناختی، رفتارهای نمادین و نوآوری‌های فناورانه را در خود جای داده‌اند. این ویژگی‌ها، خرم‌آباد را به مکانی منحصر‌به‌فرد برای مطالعه تعامل یا هم‌زیستی احتمالی میان نئاندرتال‌ها و انسان‌های مدرن تبدیل کرده است.»
اهمیت این دره تنها به دوران پارینه‌سنگی محدود نمی‌شود. دکتر شیدرنگ با اشاره به غار کنجی گفت: «این محوطه نه‌تنها بقایای پارینه‌سنگی میانی را در خود دارد، بلکه حاوی گورهای عصر مس‌سنگی و مفرغ نیز هست که نشانگر‌ گذار تدریجی از زندگی مبتنی بر شکار و گردآوری به جامعه‌های کوچ‌نشین و دامدار است.» چنین توالی فرهنگی در یک زیست‌بوم نسبتاً محدود، فرصتی کم‌نظیر برای مطالعه سازگاری‌های زیستی، شناختی و اجتماعی انسان در بازه‌ای طولانی از تاریخ فراهم می‌کند. در پایان، او ثبت جهانی دره خرم‌آباد را نقطه عطفی در جایگاه جهانی ایران در حوزه باستان‌شناسی دانست: «این ثبت، ایران را در کنار کشورهایی چون فرانسه با دره وزر و اسپانیا با غار آلتامیرا قرار می‌دهد. به این ترتیب، میراث پارینه‌سنگی دره خرم‌آباد نه‌تنها بخشی از تاریخ ملی، بلکه از این پس، بخشی از تاریخ مشترک بشریت خواهد بود.»
این موفقیت، نام دره خرم‌آباد را به ‌عنوان یک مرجع جهانی در حفاظت و تفسیر چشم‌انداز پیش از تاریخ انسان ثبت می‌کند؛ موفقیتی که نه‌فقط بر غنای میراث پیش از تاریخ ایران صحه می‌گذارد، بلکه نقش رو‌به‌افزایش ایران را در پژوهش‌های علمی، فرهنگی و میراثی منطقه‌ای و جهانی برجسته‌تر می‌سازد.

قلعه فلک‌الافلاک ثبت جهانی نشد

زیست بوم- پرونده «دره خرم‌آباد» با محوریت «غارهای پارینه‌سنگی» در فهرست میراث جهانی یونسکو، به‌عنوان بیست‌ونهمین اثر ایران ثبت شد؛ درحالی‌که «قلعه فلک‌الافلاک» و «پل شکسته» فرصت ثبت جهانی را از دست دادند.
آن‌طور که کارشناسان ایرانی به رسانه‌ها می‌گویند، کمیته میراث جهانی اعلام کرده است که اگر بررسی‌ها و مطالعات بعدی بتواند توالی تاریخی میان «تپه فلک‌الافلاک» ــ که قلعه فلک‌الافلاک بخشی از آن است ــ و «دره خرم‌آباد» را اثبات کند، این پرونده می‌تواند در سال‌های آتی به پرونده دره خرم‌آباد الحاق شود. این دومین پرونده ثبت جهانی ایران در سال‌های اخیر است که با چنین مانعی برای ثبت یکپارچه مواجه می‌شود. ایران در سال گذشته نیز، پرونده «منظر فرهنگی و تاریخی از هگمتانه تا همدان» را به رأی اعضای یونسکو گذاشت. هگمتانه ثبت جهانی شد، اما مرکز تاریخی همدان به‌دلیل گسست در تداوم تاریخی میان آن و هگمتانه، از ثبت جهانی بازماند.  سال گذشته نیز پیش از برگزاری اجلاس جهانی، ایکوموس ایران اعلام کرده بود که مرکز تاریخی همدان ثبت نخواهد شد. ایکوموس، بازوی مشورتی یونسکو در امور میراث فرهنگی است. امسال نیز پیش از گردهمایی اعضای یونسکو در پاریس، همین نهاد اعلام کرد که قلعه فلک‌الافلاک نیز ثبت نخواهد شد.  یکی از دلایلی که کارشناسان ایرانی به‌سوی تدوین پرونده‌های زنجیره‌ای گرایش یافته‌اند، محدودیت یونسکو برای ثبت تنها یک اثر از هر کشور در هر سال است. برآوردها نشان می‌دهد که ثبت جهانی تمام آثار تاریخی واجد شرایط ایران به حدود نیم قرن زمان نیاز دارد.  عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان، درخصوص حذف فلک‌الافلاک گفت:  «ایکوموس، دره را با محوریت مکان‌های پیش از تاریخ پذیرفت و این عنوان، راه را برای الحاق تپه فلک‌الافلاک – که قلعه نیز جزئی از آن است ــ باز گذاشت. ایکوموس معتقد است که پتانسیل باستان‌شناسی تپه فلک‌الافلاک هنوز مشخص نشده است. درواقع، از آنجا که تحقیقات علمی این مرحله را به‌طور قطعی اثبات کرد، دولت عضو می‌تواند در مرحله بعدی، در صورت کشف شواهد ملموس و قابل‌توجه بیشتر از دوره پارینه‌سنگی جدید، توسط تحقیقات باستان‌شناسی و علمی و در صورت کمک به ارزش جهانی برجسته بالقوه، گنجاندن تپه در مجموعه ثبت‌شده را بررسی کند.